Nghệ An là một tỉnh có nhiều nghề
thủ công truyền thống. Các làng nghề đã hình thành, tồn tại và phát triển cùng
với sự phát triển thăng trầm của lịch sử. Xuất phát từ việc tranh thủ khoảng
thời gian nông nhàn trong sản xuất, đồng thời tận dụng nguồn nguyên vật liệu
tại địa phương, người nông dân đã làm ra các sản phẩm thủ công nhằm đáp ứng nhu
cầu sinh hoạt của chính bản thân, gia đình. Dần dần, việc sản xuất các sản phẩm
thủ công được phát triển và chuyên môn hóa.
Nghề mộc: là một trong những nghề
thủ công truyền thống lâu đời nhất. Nghề Mộc ra đời gắn liền với các hoạt động
như làm nhà, làm đồ gỗ gia dụng, đóng thuyền, bè, phương tiện sản xuất phục vụ
cho cuộc sống. Đi tất cả các vùng miền trong tỉnh Nghệ An, nơi đâu cũng có nghề
mộc, có thợ mộc. Nghề mộc đã tổ chức thành các phường hội và làm ăn rất thịnh
vượng. Trong đó, có những làng nổi tiếng như: làng Nam Hoa (nay thuộc xã Nam
Hoành huyện Nam Đàn): Đồn rằng thợ mộc Nam Hoa, làm cửa làm nhà, cầu quán khéo
tay!... Hay như câu: Thợ cưa Chân Lộc thợ mộc Xa Lang. Chân Lộc là huyện Nghi
Lộc xưa, còn Xa Lang là một xã thuộc huyện Hương Sơn tỉnh Hà Tĩnh. Nghi Lộc xưa
nổi tiếng với nghề đóng tàu thuyền ở làng Trung Kiên (nay thuộc Thị xã Cửa Lò).
Đóng
tàu tại làng nghề Trung Kiên (Nghi Thiết, TX Cửa Lò)
Nghề trồng dâu nuôi tằm, dệt sợi: là
nghề thủ công có từ lâu đời ở xã Đặng Sơn - Đô Lương. Với lợi thế từ những bãi
cát phù sa, màu mỡ từ dòng Lam giang, Đặng Sơn đã phát triển nghề thủ công
truyền thống: trồng dâu nuôi tằm. Về Đặng Sơn vào mùa xuân hè ta sẽ bắt gặp
những cánh đồng dâu xanh tươi, bát ngát; tiếng xe quay sợi của những chị, những
cô gái nơi đây.Dâu thường được trồng vào mùa xuân khoảng tháng giêng, tháng hai
âm lịch. Đến tháng 5, tháng 6 hái lá về nuôi tằm. Dâu nuôi tằm thường là giống
dâu nhiều lá, xanh, tốt. Tằm ăn no nhả kén, sau đó người nuôi tằm, quay tơ, lấy
sợi, làm hàng hóa bán ra thị trường. Sợi tơ tằm chủ yếu phục vụ cho nghành dệt
may trong và ngoài nước.
Nghề rèn: Nhắc đến nghề rèn phải nói
đến nghề rèn ở làng Nho Lâm một thuở (Làng Nho Lâm xưa nay được tách thành ba
xã: Diễn Phú, Diễn Lộc, Diễn Thọ thuộc huyện Diễn Châu). Đi cùng
với những thăng trầm của lịch sử, cư dân Nho Lâm từ thế hệ này đến thế hệ khác
vẫn duy trì và phát triển nghề luyện sắt, nghề rèn truyền thống. Đến thời kỳ
thuộc Pháp, khi nền kinh tế tư bản tràn vào, nghề rèn ở Nho Lâm không còn đất
dụng võ nữa nên ngưng lại và giải thể dần... Các sản phẩm làm từ nghề rèn chủ
yếu là những công cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp như dao, cuốc, thuổng, liềm,
cày…
Nghề mây tre đan: Xuất phát từ nguồn
nguyên liệu sẵn có tại địa phương, đồng thời tận dụng quỹ thời gian nông nhàn
do đặc trưng của nghề sản xuất nông nghiệp đem lại, nghề mây tre đan ra đời. Ở
Nghệ An, hầu hết làng quê nào cũng có nghề mây tre đan, nhưng phổ biến nhất là
những vùng quê thuần nông, ven các sông suối, trong đó tiêu biểu các làng quê
như: Yên Hòa, Trung Mỹ, Yên Duệ, Yên Xá, Mỹ Lộc thuộc huyện Nghi Lộc; làng Xuân
Nha huyện Hưng Nguyên. Từ cây tre, qua bàn tay khéo léo của người thợ, tre được
chẻ (róc tre), vót nan, chẻ lạt, đánh vòng, đan. Ban đầu chỉ là những vật dụng
đơn giản dùng trong gia đình như thúng, mẹt, rổ, rá, dần, sàng… dần dần nâng
lên như chõng, giường, cũi, bàn, ghế .v.v. từ những sản phẩm thủ công giản đơn,
dần dần nâng cao tính thẩm mỹ trong các sản phẩm. Mây tre đan trở thành sản
phẩm hàng hóa trao đổi, bán ra thị trường.
Nghề làm nước mắm: Nằm trên địa bàn
huyện Diễn Châu, Vạn Phần là làng nghề làm nước mắm có truyền thống nổi tiếng
từ vài thế kỉ trước. Sản phẩm của làng nghề đã từng có vinh dự là đặc sản “Tiến
Vua”. Không ai rõ nghề làm nước mắm xuất hiện tại đất Vạn Phần xưa tự bao giờ,
chỉ biết rằng, nơi khởi nguồn được xác định là ở xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu.
Những tổ nghề từ xa xưa đã biết tận dụng nguồn nguyên liệu dồi dào từ biển cả,
kết hợp với phương pháp ủ chượp truyền thống để cho ra loại nước mắm thơm ngon.
Dần dần, làm nước mắm trở thành nghề truyền thống của địa phương theo hình thức
cha truyền con nối. Nguyên liệu chế biến nước mắm Vạn Phần thường là cá nục, cá
thu, cá cơm, cá hồi, cá vảnh, cá trích được chọn lọc một cách kỹ lưỡng. Nhờ có
nghề làm nước mắm mà Vạn Phần trở thành một làng giàu có, khá giả…